Paris, 26 qershor
Vjedhja si sport kombëtar ?
Vjedhja në Universitet… Plagjiat … Meritokracia e Vrarë
Universitetet
Si u Shndërruan Universitetet Shqiptare në Strehë të Klaneve dhe Plagjiaturës
Në vendet ku arsimi është themeli i përparimit dhe meritokracia udhëheq çdo hallkë të sistemit, universitetet shndërrohen në qendra të dijes dhe inovacionit. Në Shqipëri, për fat të keq, ndodh e kundërta: universitetet janë kthyer në strehë të interesave klienteliste, ku promovimi akademik ndodh jo përmes kontributit shkencor, por përmes lidhjeve politike, lojalitetit ndaj partisë dhe përkatësisë në klane të fuqishme. Kjo situatë ka prodhuar një krizë të thellë legjitimiteti dhe besimi në arsimin e lartë.
Mungesa e meritokracisë: Kur partia zë vendin e dijes
Pozitat drejtuese në universitetet shqiptare – rektorë, dekanë, drejtues departamentesh – në shumë raste nuk janë më produkt i një procesi konkurrues të bazuar në përvojë akademike apo kërkim shkencor. Përkundrazi, emërimet shpesh pasqyrojnë marrëveshje të heshtura ndërmjet grupimeve politike ose akademike që ndajnë pushtetin mbi institucionet. Klani dhe partia zëvendësojnë kriteret e dijes dhe integritetit, duke çuar në promovimin e individëve që shpesh nuk kanë as përgatitjen e duhur akademike dhe as përvojën për të udhëhequr.
Në këtë realitet, mbrojtja e doktoraturave nuk është më një akt shkencor i vërtetë, por një formalitet që hap rrugën për tituj dhe poste. Madje, në shumë raste, këto disertacione rezultojnë të jenë plagjiatura të pastërta, të pranuara dhe të toleruara nga struktura që kanë interes të ruajnë ekuilibrat e tyre të brendshëm.
Plagjiatura si themel i karrierës: Një sëmundje sistemike
Sipas hetimeve dhe akuzave të ngritura nga SPAK, rreth 60% e gradave shkencore në Shqipëri dyshohet se janë plagjiaturë. Ky është një tregues alarmant që tregon jo vetëm krizën etike të sistemit, por edhe legjitimitetin e dëmtuar të figurave që udhëheqin universitetet shqiptare.
Plagjiatura nuk është më devijim individual, por shndërrohet në mekanizëm institucional. Ajo është një formë e korruptimit të dijes, që shpërblehet me avancim në karrierë dhe që rrënon çdo mundësi për ndërtimin e një shkolle të vërtetë kërkimore në Shqipëri. Në vend që të ndëshkohen, plagjiatorët ngjiten në hierarki, duke zëvendësuar studiuesit e ndershëm që nuk pranojnë të bëhen pjesë e kompromisit.
Siç ka argumentuar sociologu francez Pierre Bourdieu, sistemi arsimor në shumë vende priret të riprodhojë privilegjet e ekzistuara përmes formave të fshehta të dhunës simbolike, ku titujt dhe autoriteti shërbejnë për të legjitimuar status quo-në. Në Shqipëri, kjo logjikë është çuar në ekstrem, duke e zhveshur plotësisht arsimin e lartë nga funksioni i tij emancipues.
Pasojat: Universitetet si struktura të brishta dhe të pabesueshme
Kur drejtuesit akademikë nuk kanë autoritet moral e shkencor, institucionet që ata udhëheqin humbasin legjitimitetin. Universitetet shqiptare, të mbyllura në cikle vetë-riprodhimi të paaftësisë, nuk arrijnë të sigurojnë fonde kërkimore ndërkombëtare, nuk tërheqin partnerë strategjikë dhe nuk mund të jenë pjesë e rrjeteve akademike globale.
Studentët nuk kanë modele për t’u ndjekur, dhe shumë prej tyre përjetojnë një arsimim formal që nuk lidhet me realitetin e dijes bashkëkohore. Akademikët e ndershëm dhe të formuar jashtë vendit përballen me pengesa, injorim institucional dhe, në shumë raste, me nevojën për të emigruar.
Çfarë duhet të ndryshojë?
Ndryshimi fillon me rikthimin e meritokracisë në qendër të sistemit akademik. Kjo nënkupton:
-
Anulimin e gradave të fituara përmes plagjiaturës.
-
Hetim të pavarur dhe transparent të proceseve akademike.
-
Emërime të bazuara në prodhim shkencor dhe jo në përkatësi politike.
-
Krijimin e mekanizmave reale për kontrollin e cilësisë së kërkimit dhe etikës akademike.
-
Përfshirjen e vlerësimeve ndërkombëtare në strukturën e promovimit akademik.
Pa një pastrim të thellë dhe të guximshëm, universitetet shqiptare do të vazhdojnë të funksionojnë si struktura të brishta, të mbyllura dhe të papërgjegjshme. Dhe mbi të gjitha, do të vazhdojnë të prodhojnë jo dije, por pushtet të pamerituar.
Vjedhja si sport kombëtar? Kur plagjiatura bëhet normë
“Vjedhja si sport kombëtar?” – një pyetje që gjithnjë e më shpesh duhet të ngrihet në diskursin publik shqiptar. Në vend që të dënohet si një akt i turpshëm dhe i papranueshëm, vjedhja intelektuale në universitete – përmes plagjiaturës – është banalizuar, normalizuar dhe, në disa raste, (nën zë, pranohet dhe inkurajohet) si një “zgjidhje praktike” për të përshpejtuar karrierën. “Plagjiat? Të gjithë e bëjnë! Askush nuk do ta rishpikë rrotën!” – nuk është e rrallë të dëgjosh këtë shprehje, e cila përshkruan më së miri mënyrën se si ky fenomen është ngulitur në mentalitetin e përditshëm akademik. Mësimdhënës që kopjojnë, doktorantë që blejnë punime, komisione që mbyllin sytë – një zinxhir i tërë bashkëpunimi në mashtrim që prodhon tituj, por jo dije. Kur universitetet tolerojnë vjedhjen, atëherë çfarë mesazhi u japin studentëve? Që ndershmëria është për humbësit dhe se suksesi arrihet duke manipuluar sistemin? Kështu, plagjiatura nuk mbetet vetëm një problem i universiteteve – ajo bëhet pasqyrë e një kulture më të gjerë të mosllogaridhënies, ku mashtrimi nuk ndëshkohet, por imitohet.
Grante të Bashkimit Evropian që Shqipëria nuk arrin t’i përfitojë
Çdo vit, Bashkimi Evropian akordon miliona euro në formë grantesh për zhvillimin e arsimit, kërkimit shkencor, inovacionit dhe sektorëve strategjikë si bujqësia, ku universitetet dhe institutet kërkimore kanë rol kyç. Fatkeqësisht, universitetet shqiptare rrallëherë përfitojnë nga këto fonde, për shkak të mungesës së kapaciteteve profesionale, strukturave të përgatitura dhe, mbi të gjitha, mungesës së meritokracisë në udhëheqje. Një shembull konkret vjen nga sektori i bujqësisë: Serbia arrin të përfitojë deri në 300 mijë euro në vit vetëm përmes një programi të BE-së të dedikuar për kërkime në bujqësi, nga të cilat përfiton drejtpërdrejt Instituti i Bujqësisë në Novi Sad. Ndërkohë, në Shqipëri, Instituti i Bujqësisë ose fakultetet përkatëse përballen me mungesë bashkëpunimesh ndërkombëtare, aplikime të dobëta dhe paaftësi menaxheriale, duke lënë miliona euro të pashfrytëzuara. Kjo nuk është vetëm humbje ekonomike – është humbje zhvillimi, dijes dhe shprese për brezat e ardhshëm.
Notë : Kjo është një flakërimë që trajton shpejt disa pika që meritojnë të zhvillohen …