peticion: nderimi i themeluesve të autoqefalisë ortodokse shqiptare

Njohja e Kontributeve Historike: Rolet Kyçe të Kristofor Kisit, Jerotheut, Nolit dhe Xhuvanit

Fortlumturia e tij Kristofor (Kristofor Kisi), Kryepeshkopi i parë kanonik i Tiranës dhe i Gjithë Shqipërisë i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, së bashku me Fortlumturinë e tij Jerotheu, (personalitete kyç, në shugurimin e Fan Nolit në vitin 1923); Fortlumturia e tij Fan Noli, teolog, burrë shteti dhe ikonë kulturore; dhe Fortlumturia e tij Visarion Xhuvani, një figurë qendrore në lëvizjen për autoqefali dhe Primat i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë nga 1929 deri në 1936, ishin vendimtarë në themelimin e një kishe kombëtare të çliruar nga mbikëqyrja e huaj kishtare. Autoqefalia, e njohur zyrtarisht nga Patriarkana Ekumenike e Kostandinopojës më 12 prill 1937, shënoi një moment kyç në historinë shqiptare, duke afirmuar jo vetëm identitetin fetar ortodoks, por edhe rolin qendror të gjuhës shqipe në praktikat liturgjike dhe forcimin e ndërgjegjes kombëtare. Udhëheqja e palëkundur e Kristoforit (Kisi) përballoi sfidat e trazuara të Luftës së Dytë Botërore dhe persekutimin komunist pas saj, duke kulmuar me vdekjen e tij tragjike në vitin 1958 në rrethana që mbeten misterioze dhe sugjerojnë eleminim politik. Jerotheu, Noli dhe Xhuvani luajtën role thelbësore në strukturimin e hierarkisë së re të kishës dhe artikulimin e një vizioni teologjik dhe kombëtar që forcoi themelet institucionale të autoqefalisë gjatë viteve të saj formuese. Fortlumturia e tij Fan Noli, poliglot dhe vizionar, ishte vendimtar në lidhjen e Ortodoksisë Shqiptare me identitetin kombëtar. Përkthimet e tij të teksteve liturgjike në gjuhën shqipe, përfshirë Liturgjinë Hyjnore, e bënë adhurimin të arritshëm për besimtarët në gjuhën e tyre amtare, duke nxitur një ndjenjë të pronësisë kulturore. Si burrë shteti, mandati i shkurtër i Nolit si Kryeministër në vitin 1924 pasqyroi angazhimin e tij për sovranitetin shqiptar, ndërsa veprat e tij letrare, si përkthimet e Shekspirit dhe poezitë e tij, ngritën kulturën shqiptare në skenën globale. Fortlumturia e tij Visarion Xhuvani, i zgjedhur Primat në Kongresin e Beratit të vitit 1922 ku u shpall autoqefalia, ishte një forcë shtytëse në promovimin e një Kishe Ortodokse Shqiptare të pavarur. Pavarësisht shugurimit të tij si peshkop në vitin 1925 nga Kisha Ortodokse Ruse Jashtë Rusisë në Kotor, udhëheqja e tij nuk u njoh nga Kostandinopoja, e cila kërkoi dorëheqjen e tij si kusht për njohjen e autoqefalisë së Kishës Ortodokse Shqiptare në 1937. Përpjekjet diplomatike të Kisit dhe Xhuvanit, përfshirë negociatat me Patriarkanën që filluan në 1935, ishin vendimtare për hapjen e rrugës drejt njohjes së autoqefalisë. Përkthimet e tyre të teksteve teologjike si dhe promovimi i liturgjisë në gjuhën shqipe forcuan karakterin kombëtar të kishës.

Këto figura kishtare simbolizojnë më shumë se themelimin e një institucioni fetar; ato mishërojnë një qëndrim të vendosur kundër asimilimit kulturor dhe dominimit të huaj. Njohja e kontributeve të tyre është një detyrim etik dhe historik për ata që çmojnë sovranitetin dhe identitetin shqiptar. Varrosja e eshtrave të tyre në Katedralen e Ngjalljes së Krishtit do të shërbente si një simbol i fuqishëm i kësaj njohjeje, duke vendosur narrativën historike të Shqipërisë brenda një hapësire të shenjtë dhe të arritshme për publikun. Akte të ngjashme nderimi shihen në kombe të tjera: për shembull, Kisha Ortodokse Rumune nderon Shën Andreun, apostullin dhe mbrojtësin e Rumanisë, me një vend të shenjtë në Katedralen Patriarkale të Bukureshtit, ku reliket e tij janë një simbol i unitetit shpirtëror dhe kombëtar. Po ashtu, Kisha Ortodokse Greke nderon Shën Dionisin e Zakinthos në kishën që mban emrin e tij, ku eshtrat e tij janë vendosur për nderim, duke mishëruar rolin e tij si një figurë themeluese e identitetit ortodoks grek. Këto shembuj nënvizojnë rëndësinë universale të nderimit të figurave themeluese në hapësira të shenjta, duke ofruar një model për Shqipërinë.

Aspirata për Agjenci Historike: Një Ushtrim në Vetëvendosje Kombëtare

Aspirata për të krijuar narrativën tonë historike tejkalon kufijtë fetarë dhe prek thelbin e identitetit kombëtar shqiptar. Për një pjesë të madhe të saj, historia e Shqipërisë është formësuar nga forca të jashtme—qofshin fuqi koloniale apo imponime ideologjike—shpesh duke margjinalizuar figurat që farkëtuan pavarësinë e saj shpirtërore dhe kombëtare. Varrosja e Fortlumturisë së tij Kisi, Fortlumturisë së tij Jerotheu, Fortlumturisë së tij Noli dhe Fortlumturisë së tij Xhuvani në Katedralen e Ngjalljes së Krishtit përfaqëson një mundësi strategjike për të rimarrë agjencinë historiografike. Është një pohim se shqiptarët zotërojnë si autoritetin, ashtu edhe detyrën për të nderuar ata që kanë mbrojtur autonominë e tyre fetare dhe kombëtare, të pavarur nga pushteti i jashtëm.

E përuruar në vitin 2012, Katedralja e Ngjalljes së Krishtit, e cila shërben gjithashtu si vendi i fundit i prehjes së Kryepeshkopit Anastasios Janullatos (i varrosur më 30 janar 2025), qëndron si një monument i ringjalljes së Krishterimit Ortodoks në Shqipëri pas dekadash të ateizmit të imponuar nga shteti. Vendosja e eshtrave të Kisit, Jerotheut, Nolit dhe Xhuvanit brenda kësaj katedrale do të krijonte një vazhdimësi midis origjinës së autoqefalisë dhe revitalizimit të saj bashkëkohor, duke vendosur kështu një lidhje të prekshme midis trashëgimisë historike dhe rinovimit modern. Një akt i tillë do të nënvizonte angazhimin e Shqipërisë për të njohur jo vetëm historinë e saj, por edhe për ta ruajtur atë aktivisht përmes akteve të qëllimshme të përkujtimit. Siç thotë vetë Kryepeshkopi Anastasios, “E kaluara nuk është një barrë për t’u hedhur poshtë, por një themel mbi të cilin duhet të ndërtojmë, duke na udhëhequr drejt një të ardhmeje të rrënjosur në besim dhe identitet.” Kjo ndjenjë lidh sakrificat e themeluesve të autoqefalisë me misionin e vazhdueshëm të kishës.

Rëndësia Kishtare dhe Kombëtare

Varrosja e këtyre katër peshkopëve në Katedralen e Ngjalljes së Krishtit mbart implikime të thella në disa dimensione:

Nderimi i Figurave Themeluese: Fortlumturia e tij Kristofor Kisi, Fortlumturia e tij Jerotheu, Fortlumturia e tij Noli dhe Fortlumturia e tij Xhuvani ishin pionierë në sigurimin e pavarësisë dhe identitetit të Kishës Ortodokse Shqiptare. Nderimi i tyre brenda katedrales do të përbënte një akt mirënjohjeje për sakrificat e tyre, duke shërbyer si një burim i përhershëm frymëzimi për brezat e ardhshëm të besimtarëve.
Forcimi i Kujtesës Kolektive: Si një epiqendër shpirtërore dhe kulturore, katedralja ofron një platformë për edukimin e brezave të ardhshëm rreth historisë së autoqefalisë. Prania e eshtrave të themeluesve do të shërbente si një kujtesë e prekshme e luftës për sovranitet fetar dhe kombëtar. Për të zyrtarizuar këtë edukim, katedralja mund të instalojë pllaka përkujtimore që detajojnë kontributet e secilit peshkop, të krijojë një ekspozitë të përhershme për historinë e autoqefalisë dhe të organizojë vizita të guiduara shkollore për të angazhuar të rinjtë shqiptarë me trashëgiminë e tyre.
Simbol i Unitetit: Pas ndarjes nga jeta të Kryepeshkopit Anastasios Janullatos, një periudhë tranzicioni për Kishën Ortodokse Shqiptare, ky akt do të nxisë unitetin brenda komunitetit ortodoks dhe popullsisë më të gjerë shqiptare, duke përforcuar një ndjenjë të përbashkët të qëllimit dhe identitetit. Gjestet simbolike, si kanonizimi i Shën Kosmas Aitolos në Greqi në 2010, kanë unifikuar komunitetet gjatë tranzicioneve kishtare duke bashkuar besimtarët rreth figurave historike të përbashkëta.
Rregullimi i Padrejtësive Historike: Fortlumturia e tij Kristofor Kisi, në veçanti, duroi persekutim dhe pati një fund tragjik nën regjimin komunist. Zhvendosja e eshtrave të tij në katedrale do të përfaqësonte një akt të drejtësisë restauruese, duke nderuar atë—dhe, për rrjedhojë, kolegët e tij—si martirë për besimin dhe kombin. Një precedent ekziston në rivarrimin e eshtrave të të burgosurve politikë nga varret masive të epokës komuniste në Shqipëri në 2016, një akt që riktheu dinjitetin e viktimave dhe nxiti reflektimin kombëtar.

Propozimi për të varrosur Fortlumturinë e tij Kristofor Kisi, Fortlumturinë e tij Jerotheu, Fortlumturinë e tij Noli dhe Fortlumturinë e tij Visarion Xhuvani në Katedralen e Ngjalljes së Krishtit buron nga një njohje e ndërgjegjshme e trashëgimisë historike të Shqipërisë dhe një angazhim i vendosur për ta formësuar dhe ruajtur atë në mënyrë autonome. Ky akt do të nderonte themeluesit e Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare, do të forconte kujtesën kolektive të popullit shqiptar dhe do të simbolizonte vazhdimësinë e besimit dhe identitetit kombëtar. Brenda Katedrales së Ngjalljes së Krishtit, një monument i rilindjes shpirtërore të Shqipërisë, eshtrat e këtyre peshkopëve do të qëndronin si një dëshmi e gjallë e sakrificave të tyre dhe një burim i përhershëm frymëzimi për brezat e ardhshëm. Duke ndërmarrë këtë iniciativë, shqiptarët afirmojnë agjencinë e tyre në krijimin e narrativës së tyre historike, duke siguruar që këto figura të zënë vendin e tyre të merituar në zemër të trashëgimisë së kombit.

#RivarrimiIThemeluesve #AutoqefaliaShqiptare #KatedraljaENgjalljesSëKrishtit #KristoforKisi #Jerotheu #Noli #Xhuvani #TrashëgimiaShqiptare #NderiHistorik #KishaOrtodokseShqiptare

Klara Buda

Foto: Nga e djathta në të majtë, ipeshkvët Kristofor dhe Jerotheo i dhanë shugurimin ipeshkvor Theofan Nolit në kishën e Shën Gjergjit në Korçë, më 4 dhjetor 1923.

Firmos peticionin këtu

(C) klarabudapost