New York Nov 19, 2025.

«Sondazhi virtual» dhe rezerva progresiste e elektoratit francez

Një koment në Instagram më shkruante së fundi:
«Komplimente Klara, ti ishe e vetmja që parashikove qartë fitoren e të majtës në Francë për parlamentin në 2025.»

Përgjigjja ime ishte spontane, por në fakt mbështetej në një përvojë të gjatë vëzhgimi të jetës politike franceze:
«Sondazh virtual», me deduksion, nga njohja e mënyrës se si reagon elektorati francez në periudha krizash… ka një rezervë të madhe progresiste që në fund gjithmonë mobilizohet. Komuna e Parisit jeton në zemrat e shumë francezëve.

Kjo fjali, që mund të dukej si një metaforë romantike, ishte në fakt një hipotezë politike mbi mënyrën se si Franca e përjeton rrezikun e djathtës ekstreme dhe krizën demokratike.

Midis sondazheve dhe «sondazhit virtual»

Zgjedhjet legjislative të verës 2024 – ato që konfiguruan parlamentin në të cilin po luhet kriza e tanishme politike – u paraqitën nga sondazhet si momenti kur Rassemblement National (RN) ishte shumë pranë një shumice historike. RN doli i pari në raundin e parë me rreth një të tretën e votave, ndërsa e majta e bashkuar në Nouveau Front populaire (NFP) dhe blloku presidentiel (Ensemble) dukeshin të dobësuar.

Megjithatë, raundi i dytë përmbysi pjesërisht narrativën: NFP doli si grupi më i madh në Asamblenë Kombëtare (rreth 180 mandate sipas klasifikimit zyrtar), përpara Ensemble dhe RN. Pjesëmarrja në votim arriti mbi 66 %, niveli më i lartë që nga viti 1997, duke treguar se një pjesë e mirë e elektoratit, e cilësuar shpesh apatike, u mobilizua pikërisht në momentin kur rreziku dukej më i madh.

Kjo është pikërisht ajo që unë e quajta «sondazh virtual»: jo një sondazh i matur nga institutet e opinionit, por një lexim i refleksit historik të shoqërisë franceze. Sondazhet kapin predispozicione të momentit; «sondazhi virtual» përpiqet të kapë memorien politike afatgjatë: kujtimin e 2002-shit (Chirac–Le Pen), «frontin republikan», traditën e barikadave, por edhe frikën nga një normalizim i papritur i ekstremit të djathtë, sipas  PBS News.

Rezerva progresiste: një strukturë e nënvetëdijshme

Kur them se «ekziston një rezervë e madhe progresiste që në fund gjithmonë mobilizohet», nuk nënkuptoj se e majta franceze është shumicë e qartë, as se fitorja e saj është e garantuar. Rezerva është pikërisht kjo: e fshehur, e fragmentuar, shpesh e zhgënjyer nga partitë e veta, por e aftë të riaktivizohet në momente rreziku strukturor.

Zgjedhjet e 2024-s e ilustruan këtë mekanizëm në dy plane:

• Në nivel elektoral, përmes një rikthimi të «frontit republikan»: tërheqje masive kandidatësh të së majtës dhe qendrës për të bllokuar RN në balotazhe, dhe transferta votash nga elektoratet progresiste dhe centriste drejt kandidatit më të aftë për të frenuar ekstremistët sipas  Springer .

• Në nivel simbolik, përmes një ripërforcimi të identitetit antifashist, republikan dhe social, madje edhe aty ku partitë kishin dështuar t’i mishëronin këto vlera në mënyrë koherente.

Ky refleks nuk është një shprehje e thjeshtë «moralizmi republikan»; është edhe një formë vetëmbrojtjeje sociale. Votues që mund të jenë të ashpër ndaj qeverive të majta, që mund të kritikojnë sindikatat apo «parizianët e majtë», përballë perspektivës së një pushteti të ekstremit të djathtë, befas rifuten në lojë dhe pranojnë kompromis: të votojnë për një të majtë që nuk i përfaqëson plotësisht, vetëm për të bllokuar një variant shumë më kërcënues.

Komuna e Parisit si fantazmë politike

Fraza ime ironike – «Komuna e Parisit jeton në zemrat e shumë francezëve» – nuk është pretendim se punëtorët e sotëm lexojnë aktet e Komunës së 1871-s. Ajo synon të emërtojë një shtresë të nënvetëdijshme historike: idenë që Franca është vendi ku populli, në momente të caktuara, ka të drejtë të ngrihet kundër pushteteve që e tradhtojnë.

Nga Revolucioni i 1789-s te Komuna e Parisit, nga Fronti Popullor më 1936, te majtë e 1981-shit dhe lëvizjet sociale të 1995-s e 2010-s, ekziston një vijë e gjatë tensioni midis pushtetit të vendosur dhe një imagjinarit rebel. Komuna është një nga figurat më të kondensuara të këtij imagjinari: një qytet që i kundërvihet shtetit, një Paris që nuk pranon të jetojë i nënshtruar.

Kur një pjesë e elektoratit francez, shpesh e rinj, shpesh periferikë, shohin që rreziku është real – qoftë ky rrezik neoliberal, autoritar apo xenofob – aktivizohet kjo memorie, shpesh në mënyrë të paartikuluar. Nuk është Komuna si program, por Komuna si fantazmë politike: si kujtim i mundësisë për të thënë jo.

Një mobilizim progresist brenda një krize të thellë besimi

Megjithatë, do të ishte naive të përfundonim se «Franca në fund gjithmonë shpëton veten». Të dhënat e fundit tregojnë një krizë të thellë besimi në demokracinë franceze: mbi 70 % e të anketuarve deklarojnë se nuk i besojnë më sistemit politik dhe e konsiderojnë demokracinë funksionale të dëmtuar, sipas Le Monde.

Kjo do të thotë se e njëjta shoqëri ku ekziston një rezervë progresiste e aftë të mobilizohet në momente rreziku, është njëkohësisht një shoqëri ku rriten:

• tërheqja nga votimi,

• dëshira për «dorë të fortë»,

• simpatia për figura autoritare,

• shpresa se një «thyerje radikale» – e majtë apo e djathtë – do të vijë si zgjidhje magjike.

Një vit pas zgjedhjeve të parakohshme, vetë «fronti republikan» është konsumuar politikisht: mungesa e një shumice të qëndrueshme, emërimi i qeverive të ndërmjetme dhe dështimi për të ndërtuar një projekt të përbashkët kanë bërë që ky front të duket sot më shumë si një parantezë e përkohshme se sa si një arkitekturë e re demokratike, sipas Le Monde.

Rezerva progresiste mobilizohet, por nuk arrin të strukturohet në një shumicë politike të qartë. Ajo dëshiron të bllokojë të keqen më të madhe, por nuk arrin të projektojë një alternativë të besueshme afatgjatë.

Çfarë do të thotë, në të vërtetë, të «parashikosh» fitoren e të majtës?

Kur dikush më komplimenton se «parashikova fitoren e të majtës», ajo që më intereson nuk është roli i profetes politike, por që në fakt ky nuk ishte një parashikim, por lexim i një historie të gjatë. Për të kuptuar votën franceze sot, nuk mjafton të shohësh sondazhet javore; duhet të lexosh edhe fantazmat politike tëtyre: Komunën, Frontin Popullor, majin ’68, valët e mëdha të mobilizimit kundër ekstremit të djathtë.

«Sondazhi virtual» është pikërisht kjo: aftësia për të dëgjuar zërat e heshtur të historisë në momentin kur kutija e votimit duket se është pushtuar nga frika dhe urrejtja. Nuk është garanci triumfi; është thjesht kujtesë se, edhe në zemër të krizës, tek francezi ekziston një instinkt i thellë për të refuzuar të papranueshmen.

Dhe në Francë, ky instinkt mban ende një emër të vjetër: Komuna.

Shpesh miqtë frances më pyesin, pse ne shqiptarët nuk e kemi këtë instikt për të refuzuar të papranueshmen?

Unë u përgjigjem: Durimi ynë është më i gjatë, por momenti vjen, dhe atëherë u them fjalën tonë të urtë: ” zullumi këputet kur trashet.”

Version francaise