Morali i Totalitarizmit ishte i rremë

Morali i diktaturës ishte i rremë

“Ka kaq shumë tekste të dobët, sa nuk ia vlen të shtosh dhe një tjetë të tillë”. Kjo vetëpërmbajtje deri sa të shkruarit të piqej, mbajti Klara Budën larg joshjes për të botuar dorëshkrimet e saj. Derisa erdhi momenti i “Kloroform”, një fiksion që i vendos ngjarrjet në periudhën e diktaturës, por kursesi një roman politik. Tjetërkund e ka pasur grishjen gazetarja e “Radio France Internacionale”. Ajo i mëshon temave si homoseksualizmi, narkomanët, mbi të cilat në moralin e rremë të asaj kohe nuk pipëtihej. Ndërsa, sot Buda shprehet se nuk i hap ashtu kuturu ‘dosjet’, porse sipas saj në integrimet europiane nuk do të mund të futemi pa i hequr tabutë. “

Sonila Merolli
Kortezi Sonila Merolli

Sonila MEROLLI, interviste me autoren 

Zonja BUDA, deri më tani ju jeni e njohur si publiciste, gazetare. “Kloroform” është romani i parë. Përse vonoi kaq gjatë libri?
Gjatë gjithë kësaj kohe kam shkruar, por duke pasur një kërkesë për perfeksion, i kam lënë gjithmonë mënjanë tekstet e mija, madje edhe romane, të cilët nuk i kam botuar. Për të qenë e sinqertë “Kloroformi” nuk është prova ime e parë. Arsyet se pse nuk kam botuar fiksion deri tani janë disa. Së pari kam lexuar në mënyrë sistematike letërsinë botërore, pasi besoj se para se të shkruash duhet të kesh çfarë të transmetosh. Kjo gjë bëhet edhe më e domosdoshme kur ke jetuar i izoluar nga bota, siç ishte rasti ynë, pasi të mungojnë shumë referenca në përgjithësi dhe referenca letrare në veçanti. I jam përkushtuar studimeve të mirëfillta letrare, në fillim për letërsi dhe histori arti duke vazhduar gjithashtu në nivel universitar me punë kërkimore mbi veprën e Mitrush Kutelit. Ky autor nuk njihej në Francë përveç se përmes një përkthimi të dobët të “Vjeshtës së Xheladin Beut”. Gjithashtu fiksioni kërkon një eksperience të gjerë jetësore, por edhe izolim dhe përkushtim. Por kur dëshiron të integrohesh në një vend duhet të jesh në aktivitet, ndaj edhe unë zgjodha të punoj dhe ta njoh atë botë që më ishte e huaj për mua. Vetëm tani që kam arritur një njohje relative të botës perëndimore, janë krijuar kushtet që të mund të shkruaj. Për mua cilësia letrare është primordiale dhe nuk bëj pjesë në ata shkrimtarë që botojnë çdo shkronjë që kanë hedhur në letër. Romani që ju keni në dorë është një e treta e tekstit fillestar, ka kaq shumë libra të dobët sa nuk ja vlen të shtosh akoma një të tillë.
Romani i vendos ngjarjet në periudhën e diktaturës, mbi të cilën janë shkruar jo pak romane. Cfarë gjen tek libri juaj që nuk e kemi hasur më parë?
Në qendër të romanit është fati i individit, aspirata e tij për liri. Përmes romanit del në pah absurditeti i një sistemi lirivrasës, ku ishuj lirie ruajnë shpirtrat nga shkatërrimi dhe i ndihmojnë individët të mbijetojnë. Grupi i te rinjve ne qender te romanit i reziston totalitarizmit duke krijuar ishuj lirie brenda hapesires se sistemit totalitar. Ky libër dëshmon pamundësinë e çdo sistemi, sado i tmerrshëm qoftë ai, për ta shkatërruar tërësisht idealin e lirisë. Ajo që mund të them është se ai sjell perceptimin tim, individual, personal për atë periudhë dhe për këtë arsye është i ndryshëm nga çdo tjetër roman që i vendos ngjarjet në të njëjtën periudhë. E shkrova atë, pikërisht në çastin që u binda që kisha diçka për të thënë, diçka që mund t’u vlejë të tjerëve. “Klororform” nuk është një roman politik.
Personazheve tuaj u pëlqen më shumë të flasin për ca tema të tjera, si për Safon apo ishullin Lezbos…
Në përgjithësi, të rinjtë rrallë flasin për politikë. I vetmi moment ku citohen, por pa u zhvilluar informacione të karakterit politik, është rasti i vrasjes apo vetëvrasjes së njërit prej kryeministrave, por ky rast kurrsesi nuk mund të quhet një debat politik. Ata flasin për kulturën antike, prekin shumë tema tabu nga homoseksualizmi femëror e mashkullor, tek infanticidi etj. Kjo është bërë me një qëllim të caktuar në roman. Në integrimet evropiane do të mund të futemi kur t’i heqim tabutë. Vetëm kështu qytetarët e Europës do t’i konsideronin popujt e Ballkanit në përgjithësi, dhe shqiptarët në veçanti si të barabartë me veten.
Shpesh qëllon që pleksja e të vërtetës nga trillimi t’i ndajë një hap. A ndodh kjo në romanin tuaj?
Tek “Kloroformi” nuk ka asgjë të vërtetë dhe asnjë aluzion për ndonjë ngjarje reale. Dhe për të insistuar mbi këtë pikë në roman ka edhe personazhe tërësisht imagjinarë, siç është gardiani i morgut. Ky post nuk ka ekzistuar ndonjëherë, unë e kam krijuar atë, kam krijuar një personazh në një funksion që nuk ka ekzistuar, që askush të mos të mund të identifikohet me të.
Në libër përçohet qartë maskilizmi, ku femra vritet vetëm e vetëm për të ruajtur moralin e vet. Ju i jepni një ‘shuplakë’ moralit të asaj kohe, por me trajtimin e këtyre temave tabu, a kërkoni të tërhiqni lexuesin?
Morali i asaj kohe ishte i rremë. Disa lloj qëndrimesh janë sjellë në roman për të stigmatizuar një lloj pervertimi të vlerave. Të gjitha shoqëritë e censuruara çojnë herët a vonë në një gjeneralizim të gënjeshtrës. Sepse njerëzit nuk janë të lirë të zgjedhin. Janë trajtuar pa rezerva të gjitha të këqijat që mbuloheshin nga propaganda. Probleme që kanë ekzistuar në totalitarizëm siç janë narkomanët. Njerëz kryesisht që kishin kaluar drama të rënda fizike dhe që ishin trajtuar kundër dhimbjeve kishin krijuar varësi ndaj drogave dhe ne që ishim në kontakt me sistemin mjekësor e dinim mirë që narkomanët ekzistonin. Trajtimi i temave tabu nuk bëhet për të tërhequr lexuesin edhe pse mund ta ketë edhe këtë efekt, por ka një qëllim më fisnik tek ‘Kloroformi’. Dialogët mbi Greqinë e lashtë janë shkruar pikërisht për të demistifikuar një numër temash tabu dhe kjo është edhe arsyeja që nuk i kam reduktuar edhe pse një kërkesë artistike më shtynte që t’i reduktoja, t’i bëja më pak erudite.
Në romanin tuaj vdekja është e pranishme nga faqja e parë deri në atë të fundit. Më e tmerrshme është vrasja e Luiza Kodrës, jo vetëm për të mbuluar një skandal, por se mbi të gjitha ishte dhe nga veriu. Kaq shumë përçmoheshin femrat veriore?
Luiza Kodra është një grua fshati dhe në hierarkinë sociale ajo ndodhet në një nivel me romët ose vetëm pak përpara romeve, pra nga fundi. Veriu ka qenë tejet i varfër, aq i varfër sa banorët e qytetit nuk mund as ta konceptonin, por edhe fshatarët e ultësirës ishin larg gjendjes së tyre që vështirësohej edhe nga mungesa e mjeteve të komunikimit e të transportit. Imagjinoni ato familje malësore që rronin akoma në kulla. Kjo është arseja pse kam zgjedhur një grua të veriut. Nuk bëhet fjalë për përçmim të grave të veriut, totalitarizmi përçmonte individin në përgjithësi, por ishte kjo kategori njerëzish, të ndodhur në fund të hierarkisë sociale, jo vetëm gratë por edhe burrat, qytetare të rendit të dytë që vuanin më shumë nga ai regjim. Në libër ai sistem tenton të vrasë nënën dhe e bën këtë në mënyrë të dyfishtë : së pari tek Alma që e pengon të bëhet nënë dhe tek Luiza që vritet para se të sjellë fëmijën në jetë. Gruaja ka qenë shpesh e shtypur, por një lloj solucioni tampon për shoqërinë shqiptare, është ajo që shpesh i ul gjakrat, është gjithmonë ajo që i bën sakrificat më të mëdha. “Kloroform” është para e mbi të gjitha një homazh për lirine e individit , por edhe per mëmësinë, atë çka prodhuar më të vyer kultura jonë. Nuk është rastësi që nëna më e famshme e botës, Nënë tereza ishte shqiptare.

P.-s

Mes gjithë larmisë së temave që prek, linja kryesore është sistemi lirivraës e “femërvrasës”, një sistem që tentoi të “vrasë” nënën dhe e bëri këtë në mënyrë të dyfishtë.

Kloroform, përcaktohet si një roman “homazh” ndaj lirisë së individit dhe mëmësisë.

Botuar në shtojcën gruaja, Panoram

Titulli origjinal : Klara Buda – Gazetarja: Morali i diktaturës ishte i rremë